Kağıt Ambalaj Atıkları
Atık kâğıt herhangi bir kullanım alanında fonksiyonunu tamamlayan ve atılan her türlü kâğıt, karton ve mukavvadır. Kağıt , günlük yaşantıda önemli yer tutan malzemelerden biridir. Ana maddesi ağaç olan kâğıt; gazete, dergi, paket kağıdı, peçete olarak kullanılmakta ve çöpe atılmaktadır. Öte yandan kağıtın geri dönüşümü konusunda çalışmalar sürmekte ve bir ölçüde de olsa ağaçların kesilmesi engellenmektedir. İnternet sayesinde yazışmaların ve yayıncılık etkinliklerinin elektronik ortamda yapılmasının kâğıt kullanımını azaltacağı düşünülmektedir. Bu kapsamda, her ne kadar son kullanım yerine gönderilmemiş olsa da, kâğıt fabrikalarından çıkan kopuk kâğıtlar, dönüşüm sırasında çıkan kırpıntı kâğıtlar ve gazete basan matbaalardan çıkan hatalı gazete baskıları ve baskı fazlası gazete kâğıtları da atık kâğıt kabul edilmektedir. Tek kullanımlık olarak tasarlanmış ve kullanıldıktan sonra atılan her türlü emici kâğıtlar ve temizlik kâğıtları hijyen ve sağlık nedenleri ile geri dönüştürülemediğinden ticari anlamda atık olarak bir ekonomik değere sahip değildir. Atık kâğıtlar geri dönüştürülebilen ve birçok kâğıt türünün imalinde kullanılabilecek tarzda ekonomik değere sahip, kendi çapında alım-satım pazarı olan bir hammaddedir.
Türkiye’ de ambalaj atıkları toplayan tesisler ağırlıklı olarak kağıt-karton üzerine çalışmaktadır. Kağıt karton ambalaj atıklarının döngüsü şekil 2.1 de gösterilmektedir. Sokak toplayacılarıda ağırlıklı olarak kağıt-karton toplamaktadır. Kağıt atıkların fiyatı türüne göre değişiklik göstermektedir.
Plastik Ambalaj Atıklar
Plastik ambalaj atıklar çok geniş bir alanı kapsamaktadır. Plastik ambalaj döngüsü şekil 2.2 de gösterilmiştir. Plastik atıkları şu şekilde sınıflandırılabilir.
Polietilentetraftalat (PET):
PET genellikle su, meşrubat ve yağ şişelerinin ambalajlanmasında kullanılır. Hafif ve dayanıklı olması nedeniyle kullanım alanı giderek genişlemektedir. Atık petler, sentetik elyaf ve dolgu malzemesi olarak değerlendirilebilir.
Polivinilklorür (PVC) :
Su ve sıvı deterjanların, bazı kimyasal maddelerin, sağlık ve kozmetik ürünlerinin ambalajlarında kullanılır. Kullanılmış PVC ambalajlarından kirli su boruları, marley ve çeşitli dolgu malzemeleri üretilir.
Polikarbonat (PC):
Polikarbonatlar, termoplastiklerin özel bir grubudur. İşlenmesi, kalıplanması, ısıl olarak şekillendirilmesi kolaydır, bu tip plastikler modern imalat sektöründe çok geniş kullanım alanı olan plastiklerdir.
Polietilen (PE):
Evlerimizde en çok kullandığımız plastik türüdür. Çamaşır suyu, deterjan ve şampuan şişeleri, motor yağı şişeleri, çöp torbaları gibi birçok kullanım alanı vardır. Geri dönüştürülmüş PE den deterjan şişeleri, çöp kutuları ve benzeri ürünler üretilir.
Polipropilen (PP):
Deterjan kutularının kapakları, margarin kapları gibi ambalaj malzemeleri üretilir. Ayrıca dayanıklı olması ve geri dönüştürülebilirliği nedeniyle otomotiv sektöründe de önemli bir kullanım alanı bulmaktadır. Geri dönüştürülmüş PP’ den sentetik halı tabanı, çeşitli plastik banyo mutfak ve kırtasiye malzemeleri üretilir.
Polistren (PS): Evlerden kaynaklanan ambalaj atıkları içerisinde en az rastlanan ambalaj türüdür. Yoğurt ve margarin kaplarında yoğun olarak kullanılan polistrenin geri kazanımı, PE ve PP de olduğu gibi yaygın bir şekilde yapılmaktadır.
Polyamid (PA) (Naylon):
Fiber, diş fırçası kılları, misina vb. kullanım alanları vardır. Plastik ambalaj atıkları ayrıştırma tesislerinde bukadar ayrıntılı ayırma yapılamamaktadır. Genel olarak ayrılan malzemeler PET, PE ve geriye kalan türler karışık olarak biriktirilir ve o şekliyle sevkiyat yapılır. Plastik atık türlerinin fiyatlarıda cinsine ve temizliğine göre değişiklik göstermektedir.
Metal Ambalaj Atıkları
Metal, yılda yaklaşık 2 milyon ton civarında hurda metal toplanarak geri kazanılmaktadır [39]. Hurda, demir/çelik kullanımı bu alandaki en büyük miktarı oluşturmaktadır. Evsel atıklar arasında ise alüminyum içecek kutuları önemli bir ham madde ve enerji kaynağı olarak karşımıza çıkmaktadır. Her yıl yaklaşık 5 bin ton içecek kutsunu geri dönüştürülüyor ve yaklaşık 5 bin civarında alüminyum kutu ise yurt dışına ihraç edilmektedir.
Cam Ambalaj Atıklar
Kalitesinden kaybetmeden %100 geri dönüşebilen ve sonsuz kez ikincil hammadde olarak tekrar üretime dahil edilebilen cam ambalaj atıklarının küçük bölümü, cadde ve sokaklara yerleştirilmiş kumbaralar ile kaynağından ve dolumcu tesisleri ile toplayıcılardan satın alımla toplanır. Kalan büyük bölüm ise, atık depolama alanlarında ambalaj atıklarını ayırma faaliyetinde bulunan çöplük işletmecileri ve diğer hurdacı tedarikçilerden temin edilir .
Geri kazanılmış cam şişe ve kavanozlar tedarikçi tesislerinde fırına hazır cam kırığı haline getirilir; ardından fabrikalarda ikincil hammadde olarak kullanılarak yeniden şişe ve kavanoza dönüştürülürler; cam ambalaj böylece sürekli fayda yaratan bir faaliyetin konusu haline gelir.
Cam geri dönüşümü ile ilgili bilgiler
- Geri dönüşmüş camı eritmek için gereken enerji yeni cam şişe yapmak için gereken hammaddeyi eritmekten daha azdır.
- Bir şişe geri dönüşümünden sağlanan enerji bir televizyonu bir buçuk saat çalıştırmak için yeterlidir.
- Bir cam kumbarasına boşaltılana kadar 3000 şişe konulabilmektedir.
- En büyük cam fırınları günde 400 tondan fazla cam üretmektedir. Bu rakam günde bir milyondan fazla şişe ve kavanoz demektir.
- Cam kalitesinden hiçbir şey kaybetmeden %100 geri dönüşür.
Türkiye’ de mevcut olan Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’ ne göre her ne kadar cam atıklar yeşil beyaz kumbaralarda toplanır ifadesi olsa da, karışık toplama yapılması sebebiyle atık ayrıştırma tesislerine cam atıklar ulaşmaktadır. Bu atıklar hem ayrıştırma maliyetini arttırmakta hemde işletme problemlerine sebep olmaktadır. Satış fiyatlarının düşük olması sebebiyle birçok tesiste ayrıştırılmamaktadır. Şekil 2.2 ’ de cam ambalaj döngüsü gösterilmiştir.
Kompozit Ambalaj Atıkları
Farklı malzemelerden yapılmış, elle birbirinden ayrılması mümkün olmayan ambalajlar kompozit ambalajlardır. Süt ve meşrubat kutuları, çorba ambalajları, kahve ambalajları vb. gibi kompozite örnektir. Bu ambalajlar farklı oranlarda kağıt, plastik ve alüminyumdan oluşmaktadır. Bu malzeme sayesinde içecekleri saklama süresi daha uzun olabilmektedir.
Kompozit ambalaj atıkları ülkemizde kullanımı yüksek olsa da kağıt ambalajdan ayrı toplanmadığı için tam bir geri dönüşüme uğrayamamaktadır. Ülkemizde sadece bir tesisin bu atığın geri dönüşümünü yapması da, ayrıştırılmamasının diğer bir sebebidir. Şekil 2.5 ’ de olması gereken kompozit döngüsü gösterilmiştir.