AGED’in G’si; Geri Dönüşümün Simgesi

Atık Kağıt ve Geridönüşümcüler Derneği’nin (AGED) 14 Mart 2012’de çıktığı yolda en önemli kilometre taşlarından biri 29 Temmuz 2015 itibariyle Türkiye’de ambalajlı ürün piyasaya süren şirketler adına belgelendirme hizmeti veren dört kurumdan biri olarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan yetkilendirilmiş kuruluş belgesi almış olmasıdır.

AGED

• AGED üyeleri Türkiye’de:
• deponi alanına gidip kaybolacak 3 milyondan tondan fazla kağıt atığın tekrar ekonomiye kazandırılmasını sağlayan,
• 6.000’den fazla çalışanı doğrudan istihdam eden, alt sektörleriyle birlikte yaklaşık 30.000 insana iş imkanı sağlayan,
• 2014 itibariyle yaklaşık 500.000 ton kağıt karton ihrac eden,
• 2014 ISO verilerine göre ilk 500’de 4 şirket ve ikinci 500’de 3 şirket olarak yer alan,
• 1.5 milyar dolarlık toplam sermaye büyüklüğüne sahip bulunan,
• oluşturdukları katmadeğer itibariyle 2.5 milyar dolarlık büyüklüğe sahip kağıt geri dönüşüm tesislerini temsil etmektedir.

Türkiye’nin kağıt-karton ve ahşap sınıflarında belgelendirme yapacak yeni yetkilendirilmiş kuruluşu olarak aşağıdaki hedefleri gerçekleştirmek temel önceliğimizdir:

• Toplama sisteminin daha sağlıklı sübvanse edilmesinin sağlanması,
• Kağıt-karton toplama miktarlarının arttırılması,
• Toplanan kağıt karton kalitesinin üst seviyeye çıkarılması,
• Toplumdaki kağıt karton geri dönüşümü bilincinin arttırılması,
• Şeffaf yönetim örneği sunulması

KAĞIT KARTON SANAYİİ 2013 VERİLERİ

• 2013 yılında atık kağıt geridönüşüm sektörü %5,9 oranında büyümüştür.
• Kişi başı kağıt-karton tüketimi 2012 yılında 70,7 kg ve 2013’te yılında %4,4 artarak 73,8 kg’a yükselmiştir.
• Geri kazanılan atık kağıt miktarı 2012 yılında 2.462.634 ton iken 2013 yılında %6,2 artarak 2.615.086 tona yükselmiştir. 2013 yılı kağıt-karton geri kazanım oranı %44,8 oranında gerçekleşmiştir.
• Türkiye’nin kağıt-karton üretim kapasitesi 2013 yılında 2012 yılına kıyasla %2,7’lik bir artış göstererek 3.817.500 tona ulaşmıştır.

Kaynak: SKSV

Türkiye’de atık geri kazanımı ve geri dönüşüm oranı kağıtta %50 civarındadır. Avrupa’da aynı oran bazı ülkelerde %80-90 arasındayken genel ortalama %75 civarındadır. Alınacak mesafenin uzunluğunu ve yapılacak işlerin ağırlığını ifade etmek için verilere odaklanmamız yeterli olacaktır.

Kaynak: 2012 Ambalaj Bülteni, ÇŞB

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 2012 Ambalaj Bülteni’nde yayımlanan tonajlar dikkate alındığında sektörün büyüklüğü net bir biçimde görülebilir. Dünden bugüne geri kazanım ve geri dönüşüm sektörü yukarı yönlü bir trend izlemektedir fakat hacimsel olarak geri kazanım tonajı yükselmiş olsa da 2005 yılından on yıl sonra 2015 yılında oran halen %50’de seyretmektedir.

Atık karakterizasyonu

Kaynak: İSTAÇ Atık Karakterizasyonu, 2009

İSTAÇ’ın 2009 yılında gerçekleştirdiği bir atık karakterizasyon çalışmasında yukarıdaki tablo ortaya çıkmıştır. İSTAÇ’tan daha güncel bir çalışmasını talep ettiğimizde yetkililer oranın aşağı yukarı aynı şekilde gerçekleştiğini ifade etmiştir. Sektör paydaşlarının bütün çabalarına ragmen, hatta çok arzulanmasa da sokak toplayıcılarının çöpe girmiş ambalaj atıklarını toplamalarına rağmen deponi sahalarına gönderilen dönüşebilir kağıt oranı %13’tür.

Kaybımız büyük!

Bu oranı ülke geneli için geçerli olarak kabul ettiğimizde karşımıza ne çıkıyor peki? Türkiye’de yıllık çöp miktarı aşağıdaki tabloda da görüldüğü gibi TÜİK 2012 verilerine göre 25 milyon tondan fazladır. Bu tonaj içinde %13 dönüşebilen kağıt karton olduğunu varsayarsak 3.250.000 ton büyüklüğünde dönüşebilen kağıt tonajını her yıl deponi sahalarına gömüyoruz demektir. Kaybımız gerçekten büyük.

Kaynak: TÜİK 2012 Türkiye Toplanan Evsel Atık Tonajı

Kaybımız büyük çünkü Türkiye’nin mevcut kağıt geri dönüşüm tonajı çok yakın bir geçmişe kadar yaklaşık 2.6 milyon ton civarındaydı. Devreye giren yeni makinalar ve kapasite artışlarıyla birlikte sektör artık 3.6 milyon tonluk bir büyüklüğe ulaştı diyebiliriz. Haberlerini aldığımız yeni yatırımlarla birlikte 2017 itibariyle 4 milyon tona dayanacak bir büyüklükten söz edebiliriz.

Kağıt geri dönüşüm tesislerini temsil etmek üzere kurulmuş olan ve bu amaçla faaliyet gösteren derneğimiz AGED’in hedefi deponi sahasına giden kağıt oranını asgari düzeye indirmek; kağıdın kaynağında ayrı toplanarak çöp konteynırlarına girmesini ve deponi sahasına gömülmesini önlemektir.

Taşıma suyla değirmen dönmez.

Ülkemizde artan kağıt geri dönüşüm kapasitesine mukabil geri kazanım kapasitesi aynı oranda artmamaktır. Bu durum kağıt ithalatını daha önce görülmemiş seviyelere çıkarmıştır. Önceki yıllarda ortalama 50.000 – 60.000 ton/yıl olarak gerçekleşen ithalat tonajı 2014 itibariyle 183.000 ton/yıl olarak gerçekleşmiştir. Aynı tonaj 2015’in ilk iki çeyreği sonunda 100.000 tonu aşmıştır. Dolayısıyla 2015 yılsonu itibariyle 250.000 tonu aşan bir ithalat tonajı beklenmektedir. Maliyetler dikkate alındığında sürdürülemez olan bu durum yurtiçinde 6-7 milyon ton/yıl olan kağıt tüketim kapasitesinin de gösterdiği gibi sektör için geriye tek bir seçenek bırakmaktadır; mevcut geri kazanım oranı olan %50’yi Avrupa’da olduğu gibi en az %70’lere çıkararak hurda kağıt ihtiyacını yurtiçinden karşılamak.

Kaynak: TÜİK hurda (geri kazanılmış) kağıt ithalat ve ihracat verileri

TÜİK hurda kağıt ithalat ve ihracat verilerine baktığımızda 2014 yılından itibaren ithalat tonajının bir kırılma yaşayarak bir önceki yıla göre %100’den fazla oranda arttığını görüyoruz. Bütün bu verilerin işaret ettiği şey mevcut toplama ve geri kazanım kabiliyetimizi artırmamız gerektiğidir.

Asıl soru bunu nasıl gerçekleştirebileceğimizdir. Bize göre:

• Hanehalkı doğrudan geri kazanım sürecine katılmalı ve sağladığı katkı oranında somut birtakım faydalar elde etmelidir.
• Paydaşlar özellikle de biz yetkilendirilmiş kuruluşlar attıkları her adımda şeffaflığı gözetmelidir.
• Denetim mekanizmaları daha etkin çalıştırılmalıdır.
• Bir ödül ve ceza sistemi tesis edilmeli geri kazanım sürecine katkıda bulunanlar ödüllendirilmeli ve bulunmayanlar da bunun bedelini ödemelidir.
• Belediye evsel atıkları yüksek maliyetlerle toplanmaktadır. Söz konusu atıklar içerisinde ambalaj atıkları azaltılarak maliyetler düşürülmeli ve oluşacak kaynak ile ambalaj atığı toplama sistemi güçlendirilmelidir.
• Suistimaller tespit edilip cezalandırılmalı ve Bakanlık sitesinde ve basında ilan edilmelidir.
• Ekonomi Bakanlığı yanında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, STK’ların geri kazanım/geri dönüşüm konulu projelerini öncelikli olarak desteklemelidir.
• Geri dönüşüm işçilerini istihdam eden kuruluşlarda SGK pirim teşvikleri/indirimleri ya da muafiyetleri hayata geçirilmelidir.

Bunlar yanında daha birçok konu peş peşe sıralanabilir fakat YK olarak ayrıca altını çizmemiz gereken hususlar şunlardır:

• YK’lar bütçelerinin sadece ve en fazla %20’sini işletme maliyeti olarak kullanmalı ve %80’ini geri kazanım sistemine aktarmalıdır.
• Bakanlığın toplayacağı ambalaj komisyonu Türkiye’nin farklı bölgelerindeki toplama maliyetlerini belirlemeli ve belgelendirmede her ambalaj türü için bir taban fiyat oluşturmalıdır. Oluşturulan taban fiyatın altında inenler tespit edilip gerekli yaptırımlara maruz bırakılmalıdır.
• YK’lar her mali yıl sonunda cirolarını ve bunları ana hatlarıyla hangi kalemlerde harcadıklarını resmi internet sitelerinde ilan etmelidir. Şeffaflık bu anlamda sağlanmalıdır.